Brussel - Parijs: een 175-jarige geschiedenis

De maand juni 2021 markeert enerzijds het 175-jarig bestaan van de spoorverbinding tussen Brussel en Parijs, wat het begin was van het internationale spoorwegverkeer op het Europese continent, en anderzijds het 25-jarig bestaan van de Thalys.

Een stukje geschiedenis

In 1839, bij de ondertekening van het vredesverdrag met Nederland, was het Belgische spoorwegnet, toen 555 km lang, al voor meer dan de helft aangelegd. De volgende jaren werden gebruikt om dit basisnetwerk te voltooien en de Belgische spoorlijnen te verbinden met die van Pruisen en Frankrijk.

Eerste schetsen

In 1842 werd een eerste lokale verbinding van 11 km tussen België en Frankrijk geopend, tussen Moeskroen en Tourcoing (richting Rijsel). Deze werd spoedig gevolgd door de verbinding Bergen - Quiévrain (richting Valenciennes). België en Pruisen huldigden het volgende jaar de spoorlijn Brussel - Mechelen - Leuven - Luik - Keulen in.
De vertegenwoordiger van de Franse koning Lodewijk Filips in Brussel was hierover bezorgd en deelde zijn regering mee dat het gevaar bestond dat België onder de economische en politieke invloed van Pruisen zou komen, als er van Franse kant niets werd ondernomen.

Met slechts twee kleine lokale grensoverschrijdende lijnen via Rijsel en Valenciennes liep Frankrijk dus achter de feiten aan. De beslissing om een nationaal spoorwegnet aan te leggen in Frankrijk werd pas in 1842 genomen, acht jaar na België. Hoewel het principe verworven was, ontbrak het geld voor dit project, want op datzelfde moment moest Frankrijk aanzienlijke bedragen uittrekken voor de kolonisatie van Algerije.

In het Franse parlement was er een debat over de vraag of de spoorlijn naar Rijsel met openbare of particuliere middelen aangelegd zou worden. Gedurende 3 jaar begon de aanleg van de lijn met overheidsgeld. Maar dat raakte stilaan op.

Uiteindelijk was het de bankier James de Rothschild die de aanleg zou financieren en de noordelijke lijn naar Rijsel en België zou exploiteren. Op 20 september 1845 richtte hij de Compagnie du chemin de fer du Nord op om deze spoorlijn te exploiteren. De werken gingen eindelijk serieus van start en de lijn tussen Parijs en Rijsel was helemaal afgewerkt en klaar voor de inhuldiging in juni 1846.

13 tot 15 juni 1846: drie feestelijke dagen

Zo waren voor het eerst twee hoofdsteden met elkaar verbonden door een spoorlijn!
Frankrijk wilde de opening groots organiseren, in tegenstelling tot België, dat bang was voor kritiek op zijn Fransgezindheid en niet te veel geld wilde spenderen aan deze inhuldiging.

Uiteindelijk ging België toch akkoord.

De inhuldigingsreis werd georganiseerd over twee dagen en met drie treinen die versierd waren met de Franse en Belgische vlaggen, met in totaal een zestigtal rijtuigen. Eerst een reis tussen Parijs en Rijsel en dan, de volgende dag, een traject tussen Rijsel, Moeskroen, Kortrijk, Gent, Mechelen en Brussel-Noord. Aan beide kanten van de grens werd er drie dagen gefeest.

Postkaart van het station Brussel-Noord, vermoedelijk 1908

"Inauguration du chemin de fer du nord", z.d., Collectie Instituut voor Financiële Archeologie (Mechelen)

Medaille ter ere van de inhuldiging van de lijn van Brussel naar Parijs op 14 juni 1846

Tekening uit artikel van Rail (Le) - Revue mensuelle des oeuvres sociales de la SNCB (01 07 1963), p.23-25

Reclamesticker van de Étoile du Nord, z.d.

'Brussel-Parijs in 2u.20 per TEE' (NMBS), André Pasture, jaren 1970.

TGV en Thalystreinstellen in Vorst, 1996

De verbinding Brussel – Parijs in de negentiende eeuw

Parijs en Brussel waren nu met elkaar verbonden via het spoor. En hoewel de eerste reis twee dagen duurde, werd de reistijd al snel korter.

Vanaf juli 1846 werd de verbinding naar Parijs in één dag gemaakt, zelfs met meer dan 15 haltes. De lijn slingerde van stad naar stad en er was een stop, douanecontroles en wisseling van locomotief aan de grens. In de loop van de tijd werden meerdere treinen per dag en per rijrichting in dienst genomen, en ook nieuwe baanvakken en nieuw materieel, waardoor de gemiddelde snelheid toenam. Aan het eind van de negentiende eeuw duurde de reis 4 uur en 46 minuten.

En in de twintigste eeuw?

In 1923 deden de eerste treinen zonder tussenstops er slechts 3 uur en 45 minuten over om van Brussel naar Parijs te rijden. In 1927 werd de verbinding Brussel - Parijs afgelegd door de Pullman-luxetrein Etoile du Nord van de Compagnie Internationale des Wagons-Lits, die het traject aflegde in 3 uur en 30 minuten. In 1929 deed de Oiseau Bleu er even lang over, en in 1936 werd de reisduur teruggebracht tot 3 uur.

• Van de TEE...

De TEE's verschenen in de zomer van 1957 met de indienststelling van drie snelle verbindingen door middel van dieselmotorstellen eerste klas, genaamd Ile de France, Etoile du Nord en Oiseau Bleu.

Op 9 september 1963 werd de hele verbinding geëlektrificeerd. Door de elektrificatie van de lijn konden de dieseltreinstellen vervangen worden door treinen die gesleept werden door meerspanningslocomotieven. In de zomer van 1964 werd een nieuwe rechtstreekse TEE ingelegd tussen Parijs en Brussel, Brabant genoemd.
Alle TEE-treinen verdwenen in de jaren 1990 definitief na de komst van de hogesnelheidstreinen.

• ... naar de HST

In de jaren 1980 besloot NMBS, aangemoedigd door het succes van de Franse TGV Sud-Est, om deel te nemen aan het Europese hogesnelheidsproject en positioneerde ze zich in het centrum van het geplande hogesnelheidsnetwerk dat de verbinding maakt tussen Frankrijk, Duitsland en Nederland.

In totaal vertegenwoordigt dit project 314 km hogesnelheidslijnen, waaronder bijna 200 km eigen nieuwe lijnen voor 300 km/u. De aanleg van de HSL tussen Brussel en de Franse grens was al na 4 jaar klaar! Een recordtijd.

• ... naar de Thalys

Het eerste traject met een Thalys werd gemaakt op 2 juni 1996 tussen Parijs-Noord en Amsterdam via Brussel, met gedeeltelijk gebruik van de hogesnelheidslijnen en klassieke lijnen. De reistijd bedroeg dan 1 uur en 58 minuten naar Brussel en 4 uur en 47 minuten naar Amsterdam. Vanaf december 1997 werd het traject Brussel – Parijs enkel via de HSL afgelegd wat de reistijd terug bracht tot 1 uur en 25 minuten!

De naam en het logo van Thalys werden ontworpen door de Belgisch-Nederlandse firma Total Design, in samenwerking met de deelnemende spoorwegmaatschappijen.

De naam heeft geen bijzondere betekenis en de initialen staan voor niets. Het werd gewoon aangenomen omdat het goed klinkt en gemakkelijk te onthouden is, zowel in het Frans als in het Nederlands of het Duits.

De donkerrode en zilvergrijze kleuren doen denken aan de kleuren van de oude CC40100- en TEE-treinen.

De verschillende logo's van de spoorwegmaatschappijen zijn verdwenen ten gunste van een enkel Thalyslogo. Dit stelt het profiel voor van een vrouwengezicht, vermengd met een pijl die snelheid symboliseert.Thalys is nu een geregistreerd Frans-Belgisch  handelsmerk.

Affiche "Thalys Your preferred railpartner" (NMBS)